Cụ thể hóa Nghị quyết 57 bằng 5 luật để tạo đột phá thể chế

Năm  luật vừa được Quốc hội thông qua không chỉ là bước cụ thể hóa mạnh mẽ Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị mà còn là nền tảng thể chế quan trọng để tạo lập môi trường thuận lợi cho phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Sáng 7/7, Bộ Khoa học và Công nghệ (KH\&CN) tổ chức họp báo giới thiệu nội dung 5 luật quan trọng do Bộ chủ trì xây dựng, vừa được Quốc hội khóa XV thông qua tại Kỳ họp thứ 9.

Đây là những văn bản luật có tính chất đột phá về thể chế, liên quan trực tiếp đến các lĩnh vực khoa học, công nghệ, tiêu chuẩn – quy chuẩn, chất lượng sản phẩm, công nghiệp công nghệ số và năng lượng nguyên tử.

5  luật – Một tư duy thể chế mới

5 luật vừa được thông qua bao gồm:

- Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo;

- Luật Công nghiệp Công nghệ số;

- Luật sửa đổi, bổ sung Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa;

- Luật sửa đổi, bổ sung Luật Tiêu chuẩn và Quy chuẩn kỹ thuật;

- Luật sửa đổi, bổ sung Luật Năng lượng nguyên tử;

Phát biểu tại họp báo, Thứ trưởng Bộ KH\&CN Lê Xuân Định nhấn mạnh: Dưới sự chỉ  sát sao của Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng, các  luật lần này không chỉ được cập nhật theo thực tiễn mà còn thể hiện tinh thần tiếp thu đầy đủ tinh thần cải cách, đột phá trong Nghị quyết 57-NQ/TW.

"Đây là những bước đi chiến lược nhằm tháo gỡ các điểm nghẽn thể chế, hoàn thiện hành lang pháp lý cho các động lực phát triển mới như khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số", Thứ trưởng nói.

Tư duy mới, động lực mới: Luật hóa đổi mới sáng tạo và kinh tế tri thức

Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo (có hiệu lực từ 01/10/2025) là điểm nhấn nổi bật, lần đầu tiên đưa đổi mới sáng tạo (ĐMST) vào luật, đặt ngang hàng với khoa học và công nghệ. Theo đó, ĐMST được xác định là động lực then chốt để nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, kỳ vọng đóng góp tới 3% GDP

Luật cũng thay đổi cách tiếp cận từ “quản lý đầu vào” sang “quản lý kết quả”. Các tổ chức, cá nhân được sở hữu kết quả nghiên cứu, được hưởng tối thiểu 30% thu nhập từ thương mại hóa kết quả nghiên cứu – đây là cơ chế chưa từng có nhằm khuyến khích sáng tạo, tạo động lực thực chất trong nghiên cứu và ứng dụng.

Chuẩn hóa chất lượng sản phẩm theo hướng hiện đại và số hóa

Luật sửa đổi Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa (hiệu lực từ 01/01/2026) thể hiện tư duy chuyển từ “tiền kiểm” sang “hậu kiểm”, áp dụng quản lý theo rủi ro và dữ liệu số. Luật yêu cầu thiết lập hệ thống giám sát chất lượng quốc gia, kết nối liên ngành nhằm xử lý rủi ro kịp thời và minh bạch.

Đặc biệt, lần đầu tiên luật đề cập rõ đến hàng hóa kinh doanh trên nền tảng số, yêu cầu trách nhiệm pháp lý rõ ràng của người bán và nền tảng trung gian đối với chất lượng và quyền lợi người tiêu dùng.

“Một sản phẩm – một quy chuẩn” và chiến lược tiêu chuẩn hóa quốc gia

Luật sửa đổi Luật Tiêu chuẩn và Quy chuẩn kỹ thuật mang lại những đổi mới căn bản, hướng đến thiết lập Chiến lược tiêu chuẩn quốc gia và Cơ sở dữ liệu quốc gia về tiêu chuẩn – đo lường – chất lượng.

Đặc biệt, quy định “một sản phẩm – một quy chuẩn” được áp dụng thống nhất trên toàn quốc sẽ chấm dứt tình trạng chồng chéo, cải thiện hiệu lực quản lý nhà nước, đồng thời thúc đẩy sự hội nhập quốc tế qua việc công nhận đơn phương kết quả đánh giá quốc tế – tạo thuận lợi lớn cho doanh nghiệp công nghệ cao.

Luật hóa công nghiệp công nghệ số – nền tảng pháp lý cho AI, bán dẫn và tài sản số

Luật Công nghiệp Công nghệ số (CNCNS) (hiệu lực từ 01/01/2026) lần đầu tiên thiết lập khung pháp lý cho các ngành công nghệ tiên tiến như trí tuệ nhân tạo (AI), công nghiệp bán dẫn, tài sản số…

Luật yêu cầu sản phẩm AI phải có dấu hiệu nhận dạng, khẳng định nguyên tắc “lấy con người làm trung tâm”, đồng thời đảm bảo quyền sở hữu tài sản số như tài sản mã hóa và tài sản ảo. Bên cạnh đó, các hạ tầng số thiết yếu như trung tâm dữ liệu, khu công nghệ số và phòng thí nghiệm quốc gia được ưu tiên đầu tư, tạo bệ phóng cho chuyển đổi số và kinh tế số Việt Nam.

Năng lượng nguyên tử – từ bảo đảm an toàn đến chiến lược điện hạt nhân

Luật sửa đổi Luật Năng lượng nguyên tử hướng đến xây dựng khung pháp lý toàn diện, phù hợp với hướng dẫn của IAEA. Luật xác định điện hạt nhân là chiến lược quốc gia, vừa đảm bảo an ninh năng lượng, vừa giúp giảm phát thải carbon.

Điểm mới quan trọng là thống nhất đầu mối quản lý an toàn, an ninh hạt nhân theo chuẩn quốc tế, bao trùm toàn bộ vòng đời nhà máy. Một chương riêng về ứng dụng năng lượng nguyên tử trong y tế, nông nghiệp, công nghiệp... cũng được bổ sung, tạo điều kiện để Việt Nam làm chủ công nghệ trong lĩnh vực nhạy cảm và giàu tiềm năng này.

Hoàn thiện thể chế, tạo bệ phóng cho đổi mới sáng tạo quốc gia

Việc đồng thời thông qua 5 luật thể hiện quyết tâm cao của Quốc hội, Chính phủ và Bộ KH\&CN trong cụ thể hóa Nghị quyết 57-NQ/TW, thúc đẩy sự đồng bộ thể chế, kiến tạo động lực tăng trưởng mới cho đất nước trong kỷ nguyên số.

Các luật này không chỉ tạo hành lang pháp lý minh bạch, đồng bộ cho quản lý nhà nước mà còn mở ra không gian phát triển mới cho các doanh nghiệp, viện nghiên cứu, tổ chức đổi mới sáng tạo… hướng tới một nền kinh tế tri thức, bền vững và hiện đại.